Moment zmiany pór roku od dawna fascynuje ludzi na całym świecie. Przypływające wiosenne ciepło, letnia beztroska, jesienna melancholia czy zimowa cisza wyznaczają kolejno rytm naszego życia. Zastanówmy się, kiedy te wyjątkowe chwile naprawdę się zaczynają i jak zmieniają nasze otoczenie.
Kiedy zaczyna się wiosna?
Wiosna nie rozpoczyna się jednocześnie na całym świecie, a jej nadejście zależy od wielu czynników. W kontekście meteorologicznym, wiosna zwykle zaczyna się 1 marca i trwa do końca maja. Jest to praktyczne podejście, które bazuje na miesięcznych średnich temperatur. Natomiast astronomiczna wiosna rozpoczyna się w momencie równonocy wiosennej, która zazwyczaj przypada na 20 lub 21 marca.
Ciekawostką jest, że różne kultury mają własne tradycje związane z początkiem wiosny. Niektóre narody świętują ją zgodnie z kalendarzem gregoriańskim, inne z juliańskim. Na przykład Persowie obchodzą Nowruz, czyli perski Nowy Rok, który przypada na dzień równonocy wiosennej. Inne tradycje obejmują m.in. festiwale w Chinach, gdzie data początku wiosny może różnić się od dat przyjętych na Zachodzie.
Niezależnie od przyjętego kryterium, nadejście wiosny wpływa na wiele aspektów życia. Przyroda budzi się do życia, co można zauważyć poprzez pierwsze kwitnące kwiaty oraz powrót ptaków z zimowych migracji. Wiosna przynosi również dłuższe dni oraz wyższe temperatury, co zachęca do spędzania czasu na świeżym powietrzu.
Jaka jest dokładna data rozpoczęcia lata?
Dokładna data rozpoczęcia astronomicznego lata jest związana z przesileniem letnim, które na półkuli północnej przypada między 20 a 22 czerwca. W tym czasie słońce osiąga najwyższy punkt na niebie, co oznacza najdłuższy dzień w roku. W 2023 roku astronomiczne lato zacznie się 21 czerwca o dokładnej godzinie 16:57 UTC (koordynowany czas uniwersalny).
Z kolei meteorologiczne lato jest określane na podstawie miesięcy kalendarzowych i zaczyna się 1 czerwca. Przyjęcie takiej daty ułatwia porównywanie statystyk klimatycznych, ponieważ miesiące meteorologicznego lata to czerwiec, lipiec i sierpień. Chociaż meteorologiczna definicja jest bardziej praktyczna dla analiz pogodowych, nie odzwierciedla ona zmian w ruchu Ziemi względem Słońca.
Kalendarzowe lato w Polsce rozpoczyna się zawsze 22 czerwca. Jest to data stała i opiera się na podziale roku na cztery równe kwartały. Korzystanie z daty kalendarzowej jest najbardziej intuicyjne dla większości osób, choć nie zawsze pokrywa się z rzeczywistymi warunkami pogodowymi. Ważne jest więc, aby odróżniać te trzy definicje początku lata, ponieważ każda z nich może odnosić się do innego kontekstu.
Dlaczego jesień ma ruchome daty początku?
Jesień, jedna z czterech podstawowych pór roku, ma ruchome daty początku z powodu nachylenia osi Ziemi i jej orbity wokół Słońca. Kalendarzowy pierwszy dzień jesieni jest ustalany na podstawie równonocy jesiennej, która może wystąpić między 22 a 23 września. Zmienność w dacie równonocy wynika z faktu, że rok kalendarzowy (365 dni) nie jest równoznaczny z rokiem tropikalnym (około 365,24 dni).
W celu zobrazowania przyczyn ruchomych dat początku jesieni, można przytoczyć kilka czynników. Przede wszystkim, problem ten wynika z różnicy między rokiem kalendarzowym a astronomicznym. Kumulatywne różnice czasu wynikające z tych zmienności powodują, że równonoc jesienna może przesunąć się o kilka godzin czy nawet dni z roku na rok. Ponadto, zmiany wprowadzane przez mechanizm roku przestępnego mają na celu skompensowanie tej różnicy, ale nie eliminują jej całkowicie.
Równonoc jesienna, będąca początkiem jesieni, nie zawsze przypada na tę samą datę również ze względu na zjawiska astronomiczne. Ruch precesji ziemskiej, czyli powolne obracanie się osi Ziemi, wpływa na przesunięcie dat równonocy. Precesja prowadzi do stopniowej zmiany czasu, w którym Słońce przekracza równik niebieski, co sprawia, że data równonocy jesiennej każdego roku może się nieznacznie różnić.
Kiedy oficjalnie zaczyna się zima?
Zima zaczyna się oficjalnie w momencie przesilenia zimowego, które przypada najczęściej na 21 lub 22 grudnia. Wówczas słońce osiąga najniższy punkt na niebie, co jest jednocześnie najkrótszym dniem w roku. To astronomiczne zjawisko nie jest zależne od warunków pogodowych, lecz od układu planet w Układzie Słonecznym.
Kalendarz meteorologiczny uznaje jednak początek zimy na 1 grudnia. Jest to praktyczne podejście stosowane głównie przez meteorologów do celów statystycznych i obserwacyjnych. Ustalono, że miesiące zimowe to grudzień, styczeń i luty, co pozwala na łatwiejsze prowadzenie długoterminowych badań i modeli klimatycznych.
Co wpływa na zmienność dat początku pór roku?
Zmienność dat początku pór roku determinowana jest głównie przez nachylenie osi Ziemi oraz jej ruch orbitalny wokół Słońca. Charakterystyka tego ruchu jest nieco skomplikowana, ponieważ ziemska orbita jest eliptyczna, a nie idealnie okrągła. To powoduje, że różne punkty kluczowe w cyklu obiegowym nie zawsze przypadają na te same daty.
Przesunięcia tych dat wynikają również z tzw. precesji osi ziemskiej. Precesja to powolna zmiana kierunku, w którym skierowana jest oś ziemska, co skutkuje przesunięciami dat równonocy i przesileń na osi czasu. Na skutek tego zjawiska, daty rozpoczęcia pór roku przesuwają się w ciągu tysiącleci.
Dodatkowo, nieregularności w ruchu Ziemi, takie jak zmiany w prędkości obrotowej, również wpływają na precyzyjne momenty rozpoczęcia pór roku. Ruchy kontynentów i zmiany klimatyczne mogą powodować niewielkie, ale mierzalne różnice w długości dnia i roku. Warto również zauważyć, że stosowanie kalendarzy, takich jak gregoriański, wymaga okresowych korekt, aby zsynchronizować je z astronomicznymi zmianami.